Η συμβολή της Εκκλησίας, μέσω της εκπαίδευσης, στην απελευθέρωση της Κρήτης
Τα μοναστήρια έπαιξαν σπουδαίο ρόλο σαν ορμητήρια των συχνών επαναστάσεων τα χρόνια της οθωμανικής κατοχής. Σημαντική όμως ήταν η συνεισφορά τους ως κέντρων εκπαίδευσης. Στα μοναστήρια γινόταν η προετοιμασία ιερέων και ψαλτών, η διατήρηση της χριστιανικής πίστης και η ενδυνάμωση της ελληνικής εθνικής συνείδησης.
Στις μονές της Κρήτης παρέχεται η βασική εκπαίδευση και αυτός είναι ο καλύτερος έπαινος για αυτές τις μονές σημειώνει ο Άγγλος πλοίαρχος Τ. Σπράτ το 1850. Μοναστήρια πνευματικές εστίες του κρητικού ελληνισμού υπήρξαν σ’ όλη την Κρήτη.
Στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ (1839-1876), η Οθωμανική αυτοκρατορία προκειμένου να διατηρήσει την εδαφική της ακεραιότητα, άρχισε να παραχωρεί δικαιώματα στους μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Τα παραχωρούσε στις συνθήκες αλλά δύσκολα αποδεχόταν την εφαρμογή τους.
Μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο παραχώρησε το 1856 το Χάτι Χουμαγιούν (Λαμπρά Γραφή). Το 1858 μετά την επανάσταση του Μαυρογένη θεσμοθετήθηκε η σύσταση των Δημογεροντιών, συμβουλίων 7μελών ή 5μελών αρμόδια για θέματα κοινωνικής πρόνοιας οικογενειακού δικαίου και εκπαίδευσης. Στις δημογεροντίες προήδρευσε επίσκοπος.
Αν και υπήρξε λαϊκή δυσαρέσκεια με το μοναστηριακό πρόβλημα, εν τούτοις η συμβολή της εκκλησίας στην εκπαίδευσης των Κρητών μετά το 1868 υπήρξε τεράστια. Με τη λήξη της επανάστασης παραχωρήθηκε ο Οργανικός Νόμος (1868). Σύμφωνα με το νόμο αυτό υποστηρίχτηκε και οργανώθηκε συστηματικότερα η παιδεία.
Το 1870 ψηφίστηκε ο « Διοργανισμός των εν Κρήτη Ιερών Μονών» ή «Μοναστηριακός Διοργανισμός», νομικό κείμενο το οποίο ρύθμιζε και θέματα της εκπαίδευσης. Ο Διοργανισμός διεύρυνε τις αρμοδιότητες των Δημογεροντιών και σε εκπ/κά θέματα. Ήταν οι νέες εκπ/κές αρχές. Η σημαντικότερη όμως διάταξη ήταν εκείνη που επέβαλε τη διάθεση των μοναστηριακών πόρων για τη λειτουργία σχολείων. Οι πόροι αυτοί προέρχονταν από την ενοικίαση των μοναστηριακών κτημάτων, των γαιών που κατείχαν οι μονές από αφιερώματα πιστών και ήταν μεγάλες εκτάσεις. Με τα χρήματα των ενοικίων κάθε δημογεροντία συνέδραμε τις τοπικές δημογεροντίες στην ανέγερση σχολείων, δημοτικών και ελληνικών (σχολαρχείων) πλήρωνε τους δασκάλους και λειτουργούσε το Γυμνάσιο. Πρόεδρος της ήταν ο τοπικός επίσκοπος.
Με τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878), θεσμοθετήθηκαν και νέοι πόροι, δημόσιοι και δημοτικοί, οι μοναστηριακοί όμως παρέμεναν οι βασικοί πόροι. Με τον εκπ/κό νόμο του 1881 θεσμοθετήθηκαν οι Τμηματικές Εφορείες, μία σε κάθε τμήμα της Κρήτης στις οποίες προήδρευε επίσκοπος. Η Τμηματική Εφορεία ήταν η ανώτατη διοικητική αρχή των σχολείων. Η διοίκηση δηλ. και η λειτουργία των σχολείων και κατά συνέπεια και η ευθύνη αυτές τις τρεις δεκαετίες (1868-98) της οθωμανικής κυριαρχίας, είχε αναληφθεί από τη Εκκλησία.
Ήταν τα χρόνια που οι Κρήτες πίστευαν βαθιά ότι η εκπαίδευση, η βελτίωσή της θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα και στο πολιτικό τομέα στην ένωση δηλ. με την Ελλάδα.
Παρά τα προβλήματα που υπήρχαν με τους πόρους, το γεγονός δεν μειώνει τη συνεισφορά της εκκλησίας στο διαφωτισμό των τέκνων της Κρήτης, στη διαφύλαξη της εθνικής συνείδησης στη αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και στην κατάκτηση της ελευθερίας των Κρητών.
Η σπουδαία συνεισφορά της εκκλησίας συνεχίστηκε και τις επόμενες δεκαετίες με την εκποίηση μοναστηριακών κτημάτων για την αγορά οικοπέδων και τη συνδρομή των τοπικών σχολικών επιτροπών στην ανέγερση διδακτηρίων.
Μανόλης Κ. Μακράκης, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συγγραφέας και Δ/ντης Α/θμιας Εκπαίδευσης Λασιθίου
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
1821: Οι Έλληνες ξεσηκώνονται - Τα σημαντικότερα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης
Επανάσταση 1821: Τα όπλα του Αγώνα (Φώτο - Βίντεο)
Σημαίες και λάβαρα της Επανάστασης του 1821
Επανάσταση 1821: Η ενδυμασία των αγωνιστών στην Κρήτη και την Ηπειρωτική Ελλάδα (φώτο)
1821: Οι Ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης
1821: Οι θυελλώδεις έρωτες των ηρώων της Επανάστασης
